Son günlerde rafa kalkan kıdem tazminatı konusunun gündeme gelmesiyle birlikte herkesin kıdem tazminatlarının nasıl bir düzenlemeye tabi tutulacağı merak uyandırdı. Kıdem tazminatı bir kişinin sigortalı şekilde herhangi bir iş yerinde çalışırken işten çıkartılması veya kanunda belirtilen koşullar çerçevesinde işten ayrılması durumunda kazanmış olduğu maddi haklardır. Kıdem tazminatı işveren tarafından ödemektedir. Kıdem tazminatı hesaplama işleminde esas alınan mevcut aylık bürüt asgari ücret ve işten ayrılan kişinin almış olduğu son aylık maaşının bürüt tutarıdır. Sigortalı olarak çalışanın kıdem tazminatını alabilmesi için belirli koşulların sağlanmış olması gerekmektedir.
2020 Kıdem Tazminatı Hesabı
Kıdem tazminatı aynı iş yerinde ve aynı işverenlik altında farklı iş yerlerinde 1 yıldan fazla çalışanların kazandığı bir haktır. Buna göre 10 yıl 5 ay çalışan bir kişinin son ay aldığı bürüt maaşı 4.500,00 TL
olduğu varsayılır ise kişinin işten ayrılması sonucunda alacağı kıdem tazminatı nasıl hesaplanır diyenler için hesaplama şöyledir;
4.500,00 TL X 10 Yıl = 45.000,00 TL
4.500,00 TL / 12 Ay = 375,00 TL X 5 Aylık = 1.875,00 TL
45.000,00 TL + 1.875,00 TL = 46.875,00 TL olacaktır.
Bu durumda 10 yıl 5 ay aynı işverenlik altında çalışan bir işçinin işten çıkartılması halinde işveren 46.875,00 TL kıdem tazminatını ödemek zorundadır.
Kıdem Tazminatı Almanın Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatı hem sigortalı olarak çalışan işçinin hem de işverenin bir sözleşme karşılığında ortaya çıkan hak ve sorumluluklarıdır. Hak edilecek kıdem tazminatı şartları kanunla belirlenmiştir.
Sigortalı bir işte çalışan kişinin kıdem tazminatı alabilmesi için gereken şartlar ise şöyledir;
- iş yerinde veya aynı işverenlik altında en az 1 yıl çalışmış olmak,
- İşveren tarafından işten çıkartılmış olmak
- İşçinin iyi niyet ve ahlak kurallarına uygun şekilde ayrılması
- İşçinin SGK çıkış kayıtlarında hırsızlık ve ahlak dışı sebeplerin bulunmaması
- Kanunda belirtilen bu koşulları sağlayan çalışanların işten ayrılması durumunda işveren tarafından kıdem tazminatı ödemesi yapması zorunludur.
Kıdem Tazminatı Hesaplamasında Tavan Ücret Hesabı
Kıdem tazminatı nedir? Konusunda bilgilendirmeden sonra bu hakkı kazananların alabileceği kıdem tazminatında uygulanan tavan ücrette şu şekilde olmaktadır. Kıdem tazminatına hak kazanan bir kişiye her yıl için ödenebilecek en yüksek fiyat hesabı kanunla düzenlenmektedir. Bu fiyatın belirlenmesinde asgari ücretin bürüt tutarı ve çalışanın almış olduğu son bürüt maaş dikkate alınmaktadır.
Kıdem tazminatı tavan 2020 yılında işten ayrılanlar için 6.730,75 TL olarak belirlenmiştir. Yani bir iş yerinde sigortalı olarak 5 yıl çalışan birinin kıdem tazminatı hesaplanırken her yıl için belirlenecek tutar 6.730,15 TL’yi geçemez. Bu durumda çalışırken işçinin aldığı son aylık bürüt maaşı 8.000,00 TL olsa dahi kıdem tazminatı hesaplanırken 6.730,15 TL olarak hesaplanmaktadır.
Bu durumda;
8.000,00 TL X 5 = 40.000,00 TL yerine
6.730,15 TL x 5 = 33.650,75 TL tutarında
Kıdem tazminatı alabilecektir. Bu durumda kişinin kıdem tazminatında 6.349,24 TL kaybı söz konusu olmaktadır.
Kıdem Tazminatı Alınan Haller
Kanunda kıdem tazminatının hangi koşullar altında ve hangi hallerde alınacağı detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
Çalışan bir kişinin işveren kıdem tazminatı istemesini sağlayan haller şöyledir;
- Askerlik sebebiyle işten ayrılanlar,
- Bekar bayanların resmi nikah işlem tarihinden itibaren 1 yıl süreyle
- Prim gün sayısını dolduran fakat yaş bekleyen çalışanlar
- Emeklilik şartlarını sağlayanlar (Prim ve Yaş)
- Prim şartına bakılmaksızın Emeklilik yaşına gelenler
Bu hallerde çalışan kişilerin talep etmesi halinde işveren kıdem tazminatı hesaplama işlemi yaparak belirlenen tutarı ödemek zorundadır. Son yapılan düzenlemelerde ortaya çıkan bir durum net bir ifade kullanılmadığı için suistimale açık bir hale gelmiştir.
Bu durum Bedellik Askerlik uygulamasıdır. Kanun düzenleyici Bedelli Askerlik kapsamında bulunanlara hak ettikleri kıdem tazminatı ödenir veya ödenmez şeklinde net bir ifade kullanmadığı için bu karışıklık yaşanmaktadır. Bir tarafta bedelli askerlik yapmak isteyen kıdem tazminatını almak isterken, diğer tarafta işveren kanunda bulunan açıklığı kullanarak kıdem tazminatını ödemekten kaçınmaktadır.
Kıdem Tazminatında Zaman Aşımı
Kıdem tazminatını almadan kanunda belirtilen şekillerde işine son verilen kişiler 10 yıl içerisinde işverenden kıdem tazminatı talebinde bulunabilmektedir. Yani bir kişinin ayrıldı işverenden kıdem tazminatı alma süresi 10 yıl devam etmektedir. Hak sahibinin bu süreyi geçirmesi durumunda kıdem tazminatı isteme hakkı sona ermektedir.
Uygulamada en sık karşılaşılan sorunlardan birisi de Kıdem Tazminatı ile İhbar Tazminatı kavramlarının birbirine karıştırılmasıdır. Kıdem tazminatının alınmasında yasal yolların kullanılması durumunda zaman aşımı süresi yasal süreçten ayrı tutulmaktadır. Çalışanların kanuna uygun bir şekilde işten çıkartılması sonucunda kıdem tazminatının ödenmemesi halinde hak sahibi yasal yollara başvurma hakkına sahiptir. Kıdem tazminatlarını alamayan hak sahipleri İş Mahkemelerine ve Türkiye İş Kurumu birimlerine giderek yasal süreci başlatabilir. Bu süreler zaman aşımı süresinin dışında tutulmaktadır.
İhbar Tazminatı Nedir?
İhbar tazminatı hem çalışan hem de işveren tarafından kazanılabilen bir haktır. Çalışan birinin mevut iş yerinde farklı sebeplerle işine son verilmesi halinde yeni bir iş bulması süresince geçimini sağlamak için işveren tarafından ödenen tazminattır. İşveren kanunla belirtilen süreler kadar hesaplanan gündelik ücretini işten çıkartmış olduğu kişiye ödemektedir.
Diğer taraftan bir çalışan süresi içerisinde bildirimde bulunmadan iş yerinden ayrılır ise işverene ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Çünkü habersiz işten ayrılmak işverenin işlerinin aksamasına sebep olacağı için maddi bir kayıp söz konusu olacaktır. Bunu da işten bildirimsiz ayrılan çalışan ödemek zorundadır. İhbar tazminatı çalışan ve işverenin birbirine karşı sorumluluklarını artıran bir tazminat türüdür.
İhbar Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İhbar tazminatının hesaplanmasında çalışan işçinin aylık bürüt maaşı ve çalıştığı süre dikkate alınmaktadır. İşverenin ihbar tazminatı hak etmesinde de bu süreler dikkate alınmaktadır. İhbar tazminatı almanın süreleri şöyledir;
- 6 Aydan az çalışanlar için 2 hafta
- 6 Ay – 18 Ay arası çalışanlar için 4 hafta
- 18 Ay – 36 Ay arası çalışanlar için 6 hafta
- 36 Ayın üzerinde çalışanlar için 8 hafta
Şeklinde çalışma süreleri ve karşılığında tazminat alacakları süreler kanunla belirlenmiştir. Bir işveren çalışanlarını doğrudan işten çıkartarak bu sürelere göre belirlenen tazminatı ödeyebileceği gibi işçi de bildirimsiz işten ayrılırsa aynı şekilde tazminat ödemektedir.
Kıdem Tazminatı Hangi Hallerde Alınamaz
Kanun kıdem tazminatının nasıl ve hangi hallerde alınacağını belirlediği gibi kıdem tazminatının alınamayacağı halleri de belirlemiştir. Buna göre bir çalışan kendi isteği ile işten ayrılması halinde işveren kıdem tazminatı ödemesi yapmama hakkına sahip olmaktadır. İş yerinde hırsızlık, sırların ifşası, dolandırıcılık gibi sebeplerle işten çıkartılan kişilere kıdem tazminatı ödemesi yapılmaz.
Bekar bayan çalışanların nikah tarihlerinin üzerinden 1 yıl geçtikten sonra evlenenlere tanınan kıdem tazminatlı işten ayrılma hakkı sona ermektedir. Bu sürenin sonunda işten ayrılan bayanlar kendi isteği ile ayrılmış sayılmaktadır. Bir iş yerinden kıdem tazminatı almadan ayrılanlar ayrılış tarihlerinin üzerinden 10 yıl geçmesi halinde kıdem tazminatı alma haklarını kaybetmektedir. Konusu suç teşkil edecek fiillerde bulunanlar işten çıkartılması halinde kıdem ve ihbar tazminatı ödeme yapılmaz.